Ülkemize çok sayıda yabancı yatırım gelmekte ve bu artan yabancı yatırımlarla birlikte, kaçınılmaz olarak, yabancı uyruklu personelin de artarak istihdam edildiği gözlemlenmektedir.

Yabancı yatırımlar tahtında ülkemizde çalışacak olan yabancı uyruklu kişilerin çalışma koşulları, belli izinlere tabidir. Yabancı uyruklu kişilerin ülkemizde çalışması konusunda yetkili makam T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır.

Bilindiği üzere, ülkemize yapılacak yabancı yatırımların teşviki, yabancı yatırımcıların haklarının korunması, yatırımcı tanımlarında uluslararası standartlara uyulması ve yabancı yatırımların artırılması amacıyla 2003 yılında 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanun kapsamında yabancı uyruklu kişilerin istihdamının kolaylaştırılması için Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik) hükümleri yol göstericidir. Ancak, Yönetmelik hükümlerinin uygulanabilmesi için hem yatırımın özellik arz eden doğrudan yabancı yatırım olması hem de çalışma izni istenilen yabancı uyruklu kimsenin “kilit personel” konumunda bulunması gerekmektedir. Özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda çalışacak kilit personel dışındaki personelin çalışma izni ise 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanun ve bu Kanunun Uygulama Yönetmeliği hükümlerine göre ele alınmaktadır.

Özellik Arzeden Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik uyarınca, 4875 sayılı Kanun kapsamına giren ve aşağıdaki şartların en az birini sağlayan şirket veya şube “Özellik Arzeden Doğrudan Yabancı Yatırımlar” olarak kabul edilmektedir.

Özellik Arzeden Doğrudan Yabancı Yatırım Değerleri (2022 Yılı)

• Yabancı ortakların toplam sermaye payının en az 3.439.592 Türk Lirası olması kaydıyla, şirket veya şubenin son yıl cirosunun en az 258,4 Milyon Türk Lirası olması,

• Yabancı ortakların toplam sermaye payının en az 3.439.592 Türk Lirası olması kaydıyla, şirket veya şubenin son yıl ihracatının en az 1 Milyon ABD Doları olması,

• Yabancı ortakların toplam sermaye payının en az 3.439.592 Türk Lirası olması kaydıyla, şirket veya şubede son yıl içinde Sosyal Sigortalar Kurumu’na kayıtlı en az 250 personelin istihdam edilmesi,

• Şirket veya şubenin yatırımda bulunacak olması halinde, öngörülen asgari sabit yatırım tutarının en az 85,8 Milyon Türk Lirası olması,

• Ana şirketin merkezinin bulunduğu ülke dışında en az bir ülkede daha doğrudan yabancı yatırımı bulunması.

Kilit personel kavramı ise Yönetmeliğin 4. maddesinde açıklanmıştır:

Türkiye’de kurulu bulunan ve tüzel kişiliğe sahip bir şirketin, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlayan personeli "Kilit Personel" sayılır;

• Şirketin üst yönetiminde ya da yürütme pozisyonunda çalışmak,

• Şirketin tamamını veya bir bölümünü yönetmek,
• Şirketin denetçilerinin, idari veya teknik personelinin işlerini denetlemek veya kontrol etmek,
• Şirkete yeni personel almak ya da mevcut personelin işine son vermek veya bu konularda teklif yapmak, alanlarından en az bir tanesinde görev alan veya bu konularda yetki sahibi; şirket ortağı, yönetim kurulu başkanı, yönetim kurulu üyesi, genel müdür, genel müdür yardımcısı, şirket müdürü, şirket müdür yardımcısı ve benzeri mevkilerde görev yapan kişi
• Şirketin hizmetleri, araştırma cihazları, teknikleri ya da yönetimi için temel sayılan bilgiye sahip kişi,
• İrtibat bürolarında, yurt dışındaki ana şirket tarafından adına yetki belgesi düzenlenen en fazla bir kişi olarak belirtilmiştir.

Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmeliğe tabi özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlarda görev alan kilit personelin çalışma izni alması ile Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliğine tabi diğer yabancı kişilerin çalışma izni alması arasındaki farklara bakıldığında;

• Uluslararası İşgücü Kanunu Yönetmeliğine göre alınacak çalışma izni başvuruları, yurt dışında yabancının vatandaşı olduğu ve yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk dış temsilciliğine yapılır. Bu başvurularda bilgi ve belgelerin yanı sıra varsa Türk dış temsilciliğinin görüş ve değerlendirmeleri Bakanlığa iletilirken özellik arzeden doğrudan yabancı yatırımlarda kilit personel olarak istihdam edecek kişiler bakımından mesleki yeterliliğe dair görüş alınmaz.

• Kilit personel, Uluslararası İşgücü Kanunu Yönetmeliğinde öngörülen mesleki yeterlilik istem ve yeterlilik prosedürü ile lisans istem ve prosedürüne tâbi değildir.

• Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu kapsamında yatırım yapılması, şirket ortakları dahil yabancı uyruklu personele mutlaka çalışma izni verilmesini zorunlu kılmamakla birlikte ret sebepleri diğer yönetmeliğe göre daha sınırlıdır.

• Türkiye’de öğrenim amacıyla verilen ikamet izinleri hariç, herhangi bir sebebe istinaden en az altı ay süreli ikamet izni almış olup da bu izin süresi içerisinde çalışma izni verilmiş kilit personel için, Türkiye’nin dış temsilciliklerinden çalışma vizesi alması koşulu aranmamaktadır.

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, özellik arz eden doğrudan yabancı yatırımlar ile irtibat bürolarında istihdam edilecek kilit personel için yapılan çalışma izni veya süre uzatımı müracaatlarını, belgelerin tam ve eksiksiz olması kaydıyla, müracaat tarihinden itibaren en geç on beş gün içinde sonuçlandırır. Kilit personel haricindeki yabancı uyruklu kişilere uygulanan Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliğine göre ise başvurular otuz gün içinde tamamlanmaktadır.

• Kilit personel, çalışma izninin süresinin dolması takiben geçen on beş içerisinde tekrar süre uzatma başvurusunda bulunabiliyorken kilit personel dışındaki personelin çalışma izni uzatma başvurusuna çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her halükârda çalışma izni süresi dolmadan sistem üzerinden başvurması gerekmektedir. 

• Kilit personel harici çalışanların çalışma iznine başvurmadan önce ilgili yabancıya ait en az altı ay süreli geçerli bir ikamet iznin bulunması gerekir. Ancak kilit personellere ilişkin maddelerde ikamet izninin bulunması şart koşulmamıştır.

Görüleceği üzere, Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre istihdam ettirilen kilit personelin çalışma izni alması, kilit personel harici çalışanlara göre daha hızlı ve pratik olmakta, aynı zamanda reddedilmesi daha düşük bir olasılık olarak gözükmektedir. Bu nedenle yabancı uyruklu kişilerin gerekli şartları taşıdıkları takdirde Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre çalışma izni alması yerinde olacaktır.